Баратинки из деревни Чересы Миорского района

Баратинки из деревни Чересы Миорского районаДрэнна, што гэты скарб выявілі "чорныя капальнікі", а значыць некаторыя важныя для гісторыі моманты застануцца невядомымі. Добра, што дробныя медныя манеты аказаліся не надта цікавымі для недасведчаных людзей і яны трапілі для вывучэння ў наш школьны музей.

Дык вось, барацінкі—дробныя манеты Рэчы Паспалітай і Вялікага княства Літоўскага сярэдзіны 17 стагоддзя, якія ўвайшлі ў гісторыю па прозвішчы іх стваральніка.

Баратинки из деревни Чересы Миорского районаДругая Паўночная вайна, названая ў народзе "шведскім патопам", і вайна з Маскоўскай дзяржавай выклікала сур'ёзны гаспадарчы і грашовы крызіс Рэчы Паспалітай. Яе дзяржаўны скарб не мог задаволіць фінансавыя патрэбы і абавязацельствы, найперш перад войскам. Тады тагачасны кіраўнік Кракаўскага манетнага двара надта прыткі італьянец Тытус Лівіюш Бараціні прапанаваў выбіваць дробную медную манету, якая б мела прымусовую афіцыйную вартасць сярэбранага шэлега (соліда) ці 1/3 гроша. У безвыходнай сітуацыі сойм з гэтым пагадзіўся, хаця такі праект з'яўляўся прамым ашуканствам. Быў вызначаны дзяржаўны ліміт медных шэлягаў (такая афіцыйныя назва манет) у квоце 1822912 польскіх злотаў—на Кракаўскім манетным двары 817708 злотых для Польшчы, ды 1 мільён злотых для ВКЛ на Уяздоўскім манетным двары, заснаваным у 1659 годзе спецыяльна для вырабу новых манет. Толькі Бараціні парушыў ліміт выбіцця. За гэта быў абвінавачаны ў 1662 годзе, калі сойм загадаў устрымацца ад чаканкі барацінак. Але праблемы з дзяржаўным скарбам працягваліся, і ў наступным 1663-ім іх выпуск аднавіўся і пашырыўся на тэрыторыі ВКЛ, што тлумачылася як адзіная магчымасць выйсця з грашовага крызісу і аплаты пазык.
З аднаго фунта (405 грамаў) медзі Бараціні біў 300 шэлягаў, вартых 100 грошам. Прытым 57 грошаў ішлі ў дзяржаўны скарб, рэшту браў утрымальнік манетнага двара (мянніцы). Маючы вялізныя прыбыткі, Бараціні яшчэ і ашукваў казну, вырабляючы манеты па-за лімітам, якія не ішлі на патрэбы дзяржавы. 

Баратинки из деревни Чересы Миорского районаБіццё медных шэлягаў скончылася ў 1668 годзе. Вялізная колькасць гэтых дробных манет і не вельмі добрая іх якасць выклікала шматлікія падробкі. Хаця фальшываманетчыку пагражала катаванне, адсячэнне правай рукі з прыбіццём яе на гарадскую браму, нават адсячэнне галавы, аднак перспектыва вялікага і хуткага абагачэння пераважвала гэтыя пагрозы. Мяркуецца, што фальшыўкі дасягалі 30% эмісіі, якая ўвогуле склала 1,8 мільярда манет. Такім чынам, у выніку фінансавага крызісу землі былой Рэчы Паспалітай літаральна "засеялі" барацінкамі.
А цяпер непасрэдна пра скарб з Чэрасаў. 43 манеты з яго мелі вельмі дрэнную захаванасць, надпісы не чыталіся нават пры дапамозе камп'ютара. Справа ў тым, што больш паловы гэтай колькасці—падробкі.

Яшчэ 63 барацінкі былі польскай чаканкі—на аверсе мелі выяву галавы караля Яна Казіміра ў лаўровым вянку з адпаведным скарочаным надпісам і ініцыяламі Бараціні Т.L.В. На рэверсе—выява польскага арла са шчытом герба "Ваза", лацінскай назвай манеты і краіны, года чаканкі. З долу гэты надпіс падзяляе герб "Слепаўрон" (Сляпы воран) падскарбія кароннага (па сучаснаму—міністра фінансаў) Яна Казіміра Красінскага. І зноў—20 падробак. Яны адрозніваюцца меншай вагой— толькі 0,7 грама, калі паўнавартасная 1,35 г, невыразнымі выявамі, меншым дыяметрам (каля 10 мм замест патрэбных 15-16 мм), пакрыўленымі адбіткамі аверса ці рэверса.

Асноўная частка манет—23—чаканена на Кракаўскім манетным двары ў 1662-1663 гадах, але асобныя ў 1660, 1661, 1664-1668-ых.
Сярод 49 літоўскіх барацінак было 16 падробак. Спачатку іх білі на Уяздоўскім манетным двары, тады яны мелі ідэнтычны польскім аверс, а на рэверсе—Пагоню. Пад ёй—герб пад-скарбія літоўскага Іераніма Кірпсенштэйна (1662-1676 гг.). Па кругу надпіс, падзелены ўверсе княжацкай каронай, са скарочанай лацінскай назвай манеты, княства і годам. А ў Чэраскім скарбе асноўная частка барацінак—23—была біта ў Вільні ў 1664-1668 гадах. На большасці пад Пагоняй ініцыялы падскарбія НКРL або герб у выглядзе галавы аленя. На двух солідах 1663 года знаходзіўся герб падскарбія "Сноп" манетнага двара ў Оліве ля Гданьска, на адной манеце 1666 года гэтага ж двара скарочаныя ініцыялы ўпраўляючага мянніцы Фрыдрыха Хорна. Дзве манеты біты ў Брэсце, тры—у Коўне, яны з галавой аленя, 1665 г. З гэтага ж года шэляг з Уяздова з ініцыяламі Бараціні.

У Чэраскім скарбе аказаліся і іншыя манеты. Гэта соліды Рыжскага манетнага двара з білону (белага сплаву, у якім срэбра менш за 50%). Самы ранні—1626 года—захаваўся часткова, адносіцца да перыяду караля Сігізмунда ІІІ Вазы. Тры— да перыяду, калі Прыбалтыка была пад уладай Швецыі, іх называюць "крысцінкамі", ад імя каралевы Швецыі Крысціны Аўгусты Ваза (1632-1654). Іх дыяметр 15 мм, а вага 0,5 грама. 

У скарбе было 7 лівонскіх манет—соліды шведскага караля Карла Х Густава, Карла ХІ. Але самай важнай лічу медную расійскую палушку (1/4 капейкі) 1720 года, па якой можна датаваць час, да якога гэтыя грошы былі ў абарачэнні.
Такім чынам, у Чэраскім скарбе знаходзіліся 163 манеты, яны чаканены на працягу стагоддзя і пацёртасць многіх сведчыць аб актыўным выкарыстанні. А вось пакупніцкая здольнасць іх невялікая—каля 1 злотага, за які на той час можна было купіць толькі двух гусакоў і курыцу. Значыць, схаваў сваё багацце бедны селянін.

Да таго ж, медныя соліды знаходзіліся ў абарачэнні да 1766 года, калі апошні кароль Рэчы Паспалітай Станіслаў Аўгуст правёў грашовую рэформу і медныя соліды выкупілі ў насельніцтва. Таму можна меркаваць, што манеты закапаны не пазней сярэдзіны 18 стагоддзя. Яны праляжалі ў зямлі не менш за 250 год.

Вітольд ЕРМАЛЁНАК. 

0 комментариев

Добавить комментарий

Информация
Комментировать статьи на сайте возможно только в течении 360 дней со дня публикации.